De Hoge Raad liet er net voor de kerst geen misverstand over bestaan. In een arrest oordeelde zij dat de vermogensrendementsheffing op fictieve rendementen naar rato van de omvang van de beleggingsportefeuille – in de volksmond de spaartaks geheten – niet door de beugel kan.

Bij de belastingherziening in 2001 is ervoor gekozen om inkomsten uit vermogen te baseren op de gemiddelde rente op een spaarrekening. Nadat deze rente in het vorige decennium hard onderuit was gegaan, kwam het kabinet-Rutte II in 2015 met een voorstel om de budgettaire opbrengst van box 3 te handhaven op 4 miljard euro door te veronderstellen dat iemand met een aanzienlijk vermogen een groter deel daarvan belegt.

Dit wetsvoorstel werd echter niet zonder slag of stoot aangenomen en men doet er goed aan om de inbreng van destijds CDA-senator Marnix van Rij – nu staatssecretaris fiscaliteit – erop na te slaan. Hij plaatste forse vraagtekens bij de systematiek én bij de opbrengst van 4 miljard euro. Zo voorzag hij een verschuiving van beleggingen naar vennootschappen, die aan een lagere belasting onderhevig zijn. Zijn vragen en die van zijn toenmalige CDA-collega Omtzigt daarover zijn overigens nooit adequaat beantwoord. Dat geldt ook voor de vragen die hij had rond de strijdigheid met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Die zijn van belang, juist omdat de Hoge Raad nu ook wijst op deze strijdigheid.

Een ander belangrijk punt van Van Rij was dat feit en fictie te ver uit elkaar lagen. Hij voorzag dan ook dat ‘voorzichtige’ spaarders zich en masse zouden keren tegen deze nieuwe vermogensrendementsheffing. Hij drong aan op een ‘tegenbewijsregeling’ voor degenen die een feitelijk lager rendement zouden behalen.

De Belastingdienst zal er na deze uitspraak spijt van hebben dat zij destijds dit voorstel niet heeft overgenomen, want dit is exact wat de Hoge Raad nu in dit arrest heeft besloten. Met fiscale prudentie stelt de Hoge Raad dat de wens om de uitvoerbaarheid te bevorderen en de belastingopbrengsten op peil te houden, geen voldoende rechtvaardiging is voor degenen die hun vermogen zonder risico beleggen en aan wie door het stelsel een relatief zware belastingschuld wordt toebedeeld. Voor een belastingplichtige met vooral spaartegoeden heeft de Hoge Raad een aanzienlijk lagere vermogensbelasting vastgesteld.

60.000 bezwaarschriften

Een boeiende vraag is hoe staatssecretaris Van Rij nu met dit arrest omgaat. Dit geldt zowel voor de 60.000 ingediende bezwaarschriften over 2017 en 2018 als voor de jaren tot 2025, wanneer het kabinet het werkelijk rendement in box 3 wil hebben ingevoerd. Nu zal invoering van feitelijke rendementen nog heel wat voeten in de aarde hebben. Zoals Van Rij ook aangaf is de bewijsvoering voor buitenlandse belastingplichtigen geen sinecure. Net zo min als voor de Belastingdienst die op dit moment al enorme uitvoeringsproblemen heeft.

En hoe wordt er in de tussenliggende jaren met inkomsten uit vermogen omgegaan? Als men teruggrijpt naar de systematiek uit 2001, verdampt daarmee jaarlijks een opbrengst van bijna 4 miljard euro. Volgens de regels over budgetdiscipline zou de voorgenomen lastenverlichting, bedoeld om de inflatie enigszins te compenseren, bijna voor de helft gaan naar deze omissie uit Rutte II. Het zoet van het aangetreden kabinet voor middeninkomens wordt dan wel heel schraal.

Volgens een CDA-nieuwsbrief krijgt Van Rij ‘de opdracht’ om de Belastingdienst weer volledig in positie te brengen en met eenvoudige wetgeving te komen. Die moet goed uitpakken voor de middenklasse, gezinnen met kinderen, maar ook voor mkb-ondernemers, spaarders en pensioengerechtigden. Ik mag het hopen. De eerste lakmoesproef komt er snel aan als Van Rij in zijn wittebroodsweken zal moeten aangeven hoe hij met dit arrest omgaat.

ILLUSTRATIE: BAS VAN DER SCHOT