Twee weken geleden waren de studentenraadsverkiezingen en wederom behaalde mijn partij, de SRVU studentenbond, een meerderheid van de stemmen en zetels. Tijd voor champagne, overwinningstoespraken met hautaine metaforen en een wild verkiezingsfeestje!

Toch maak ik me grote zorgen over deze uitslag, en dat zou jij ook moeten doen. Slechts 7,5 procent van de VU-studenten heeft gestemd, dat is maar een op de dertien. Een historisch dieptepunt in het opkomstpercentage, dat al 6 jaar gestaag afneemt. Wat doen we verkeerd? Om die vraag te beantwoorden zou ik een heel proefschrift moeten schrijven, maar een deel van het probleem is mij in de afgelopen jaren duidelijk geworden: ons kiessysteem. Hoe zit dat?

In het huidige ‘personenstelsel’ worden de 11 zetels als volgt verdeeld; iedere faculteit heeft 1 preferente zetel: die zetel gaat in eerste instantie naar de student van die faculteit die de meeste stemmen haalt. Stelt er niemand van die faculteit zich verkiesbaar, dan wordt dit een vrije zetel die naar de kandidaat gaat die verder de meeste stemmen haalt. Zo zijn er dus tot 9 preferente zetels te verdelen en minimaal 2 vrije zetels.

Op papier klinkt dit allemaal leuk en simpel, maar in de praktijk zorgt dit systeem voor veel verwarring en verdere afbraak van het kleine beetje democratie dat er nog over is. Dat begint al bij het werven en het samenstellen van de kandidatenlijsten door partijen. Vanwege de preferente zetels moet je enorm veel rekening houden met van welke faculteit een student komt: als je twee kandidaten van dezelfde faculteit hebt dan concurreren die met elkaar voor dezelfde plaats en zul je als partij eerder geneigd te zijn om maar één van deze kandidaten op je lijst te zetten. Ook bij het samenstellen van je volledige lijst wordt je eerder geprikkeld om een zo klein mogelijke lijst aan te leveren, immers; iedere kandidaat strijdt op papier voor zichzelf, voor diens eigen zetel, en niet voor de lijst. Iedere extra kandidaat op je lijst betekent dat de andere kandidaten meer concurrentie hebben, meer stemmen moeten werven.

Campagne voeren om ervoor te zorgen dat mensen niet op jou stemmen blijkt een behoorlijke uitdaging

Daarnaast is het vaak onmogelijk om dit kiessysteem uit te leggen aan de gemiddelde student, waardoor er vaak stemmen ‘verloren gaan’. Ik merkte dat zelf heel goed toen ik in 2019 campagne voerde als enige kandidaat van de School of Business and Economics. ‘Ja stem op mijn partij, maar niet op mij, want ik heb mijn zetel al, maar andere mensen van mijn partij nog niet.’ Hoewel ik dit destijds honderden keren aan kiezers heb verteld, kreeg ik alsnog negentig stemmen, stemmen die andere kandidaten van mijn partij beter konden gebruiken. Campagne voeren om ervoor te zorgen dat mensen niet op jou stemmen maar wel op een partijgenoot blijkt een behoorlijke uitdaging.

Hoe anders is dat in het lijstsysteem, dat we tot 2018 gebruikten. Daar levert iedere partij een lijst in, waarna de partij kan strijden voor zoveel mogelijk zetels. Geen verloren stemmen, een stuk minder concurrentie tussen kandidaten van één lijst, en veel duidelijker.

Het personenstelsel werkt eigenlijk alleen goed als je enkel eenpersoonslijsten hebt die strijden voor hun eigen zetel, voor veel studentenpartijen is het de doodsteek geweest. Verenigingen United, de Bètapartij, de UniversiteitsPartij, allemaal zijn ze de afgelopen jaren verdwenen, om verschillende redenen, maar dit kiessysteem heeft niet geholpen, omdat dit kiessysteem partijen tegenwerkt.

Er vallen steeds vaker raadsleden uit vanwege verkeerde verwachtingen over de werkdruk

Maar waarom zou je überhaupt studentenpartijen willen? Waarom zouden we niet gewoon ieder jaar nieuwe individuele kandidaten willen die die tijdens de USR-verkiezingen voor hun zetel strijden? Studentenpartijen doen enorm kostbaar werk voor de USR, voor de kandidaten en voor de kiezer. Zo helpen we met het werven van nieuwe raadsleden, informeren en adviseren we kandidaten over de kandidaatstelling en maken we uiteindelijk een normatieve afweging over wie er wel en niet op onze lijst komt. Dat is belangrijk, want de werving blijkt ieder jaar een enorme uitdaging en er vallen steeds vaker raadsleden uit vanwege verkeerde verwachtingen over de werkdruk. Zonder de partijen komt dit werk volledig bij de USR zelf te liggen, die tijdens de verkiezingsperiode al enorm veel te doen heeft. Voor de campagne hebben partijen uit ervaring al een plan klaarliggen waar kandidaten invulling aan kunnen geven. Ze hebben een netwerk van oud-raadsleden en andere betrokkenen waar kandidaten op kunnen terugvallen voor advies en hulp, allemaal zodat kandidaten houvast hebben tijdens de campagne en niet het wiel opnieuw hoeven uit te vinden.

En voor de kiezers zijn partijen misschien nog wel het waardevolst, want zo kunnen kiezers kandidaten en hun partij verantwoordelijk houden voor wat zij uitvoeren in de USR. Zij kunnen lid worden en meedenken over de koers voor de verkiezingen en ook democratische blijven meepraten in de rest van het jaar. Dat is amper mogelijk met eenpersoonslijsten, die zijn na het jaar waarschijnlijk weg.

Ik zou het fantastisch vinden als de dit jaar opgerichte eenpersoonslijsten uitgroeien tot echte partijen met leden, partijprogramma’s en langetermijnbetrokkenheid. Als we volgend jaar een nog groter studentendebat met een inhoudelijke strijd op belangrijke VU-thema’s kunnen houden. En het liefst dat we dit weer gaan doen binnen het oude lijstenstelsel, het kiessysteem dat partijen niet tegenwerkt, dat de verkiezingen begrijpelijk houdt en bovenal dat op de lange termijn studentenbetrokkenheid stimuleert.