Onderzoeker Els van Wijngaarden constateerde onlangs dat de doodswens ook veranderlijk kan zijn. Dat bleek uit een follow-up-studie van proefpersonen uit haar proefschrift dat het ‘voltooid leven’ onderzocht. Sommige deelnemers hadden zelfs de levenslust hervonden.

Voor psychiaters is dit helemaal geen verrassing: een doodswens is doorgaans veranderlijk en wordt beïnvloed door vele factoren. Wij willen twee zaken belichten waaraan Van Wijngaarden in haar onderzoek nog onvoldoende toegekomen is en die voor het maatschappelijke debat essentieel zijn om tot een genuanceerde visie op voltooid leven te komen.

Allereerst de rol van psychiatrische ziekten. Suïcidale gedachten komen vaak voor bij mensen met een depressieve stoornis. Juist deze depressieve stoornissen komen veel voor bij oudere mensen. Dan denk je: hier zal veel aandacht voor zijn. Maar niets is minder waar. De voltooid-leven-discussie wordt vrijwel helemaal vanuit maatschappelijk en/of levensbeschouwelijk perspectief gevoerd; de mogelijkheid van psychiatrische stoornissen wordt daarbij nauwelijks belicht.

Hoewel Nederland een grote groep specialisten in de ouderenpsychiatrie heeft, worden deze overgeslagen bij het beoordelen van het voltooid leven. Dat suïcidale gedachten het gevoel van een voltooid leven kunnen determineren, lijkt echter zo’n open deur dat je daar geen psychiater voor hoeft te zijn om die relatie te kunnen duiden.

Het belang van deze psychiatrische bril is dat suïcidale gedachten en depressieve stoornissen vaak prima te behandelen zijn en dus kan het gevoel van een voltooid leven verdwijnen. Zo’n behandeling bestaat lang niet altijd uit specialistenwerk, zoals medicatie of psychotherapie. De stoornis kan ook verbeteren door sociaal-maatschappelijke ondersteuning, het verminderen van eenzaamheid of de inzet van thuiszorg zijn. Het gevoel dat het leven voltooid is, is dus mogelijk omkeerbaar, veranderbaar. Voor ons is het de olifant in de kamer: de depressieve oudere die denkt dat het leven voltooid is. Met gevoel voor understatement; misschien zouden mensen  met een voltooid-leven-gevoel wel baat hebben bij psychiatrische behandeling.

In tegenstelling tot de wetenschap is het in de politiek wel vaak zwart of wit

Ten tweede willen we de beperkingen van het onderzoek over voltooid leven benoemen. Onderzoek interpreteren en communiceren is complex en de uitkomsten zijn nooit zwart of wit. Toch hoort dat bij het doen van verantwoord onderzoek.

We moeten de politiek ervan weerhouden om op basis van de resultaten grote uitspraken te doen. Want in tegenstelling tot de wetenschap is het in de politiek wel vaak zwart of wit.

Wij willen eerst een psychiatrische bril opzetten voordat we iets gaan zeggen en vinden van het voltooid leven. Minder mening, meer onderzoek. En ja, daarmee medicaliseer je dit ‘probleem’ misschien, maar het risico om patiënten met een psychiatrische stoornis met een voltooid-leven-sticker te etiketteren, lijkt ons ernstiger.

We moeten eerst weten wat voor problematiek er achter het ogenschijnlijk enkelvoudige etiket ‘voltooid leven’ schuilgaat. Pas na grondig en betrouwbaar onderzoek moeten we de politiek informeren. Belangrijke vraag is of ‘voltooid leven’ wel een valide concept is. Dat voorkomt polemiek en gepolitiseer van een mogelijk psychiatrisch probleem. Omarm de nuance en heb geduld met de interpretatie van onderzoek.

Joeri Tijdink is psychiater en universitair docent aan het Amsterdam UMC, locatie VUmc, en op de VU-afdeling filosofie en voorzitter van DeJongePsychiater.nl.

Paul Naarding is ouderenpsychiater en werkzaam bij GGNet bij het Expertisecentrum Ouderenpsychiatrie in Apeldoorn.

ILLUSTRATIE: BAS VAN DER SCHOT