Het CDA is in de afgelopen tijd dubbel gewond geraakt. Naast fors stemmenverlies is er schade door het voeren van een ronduit nihilistische campagne. Verliezen zonder je eigen verhaal te vertellen, is dubbel zuur. Alsof je je vrijwillig aanbiedt als slachtoffer van een vergismoord.

‘Nu doorpakken’ is met afstand de leegste CDA-leus ooit en moet bedacht zijn in de verwarde hoofden van marketingstrateegjes voor wie kennis van het CDA-gedachtegoed overbodige ballast is. Immers, waarmee doorpakken? Met het opkopen van aandelen KLM? Het verstieren van de EU? Het verkorten van de WW? Het verminderen van stikstofuitstoot? Geen idee. In onzekere tijden jaagt de quasidaadkracht van de leus koude onzekerheidsrillingen over de rug van de kiezer. De doorpak-leus weerspiegelt een gebrek aan samenlevingsanalyse en vernieuwingsrichting. Dit leidde tot een campagnestrategie geleid door twee electorale dwaallichten.

Heimwee naar de tijd van nooit meer

Als eerste dat van heimwee naar de tijd van nooit meer. Het CDA hoopt steeds de gouden formule te vinden om ineens weer de grootste volkspartij te worden – recept voor schaamteloos electoraal opportunisme. Maar door rechts rechts in te halen, holt men zichzelf uit, en maakt men rechts steeds groter, maar het CDA steeds kleiner.

Ten tweede dat van minachting van de kiezer. In geen land ter wereld worden kieswijzers en -kompassen zo vaak bezocht. Met een nihilistische campagne verliest men direct het overgrote deel van het electoraat. De Nederlandse kiezer vraagt om inhoud, niet om hypes rond uiterlijkheden (‘het kontje van Bos’), Het gaat om een geloofwaardige combinatie van inhoud en persoon (de blijvende les van de Balkenende-periode).

Ongetwijfeld zal een evaluatie- en herbronningscommissie weer tot dezelfde rituele conclusie komen: meer het (radicale) midden, meer het ‘sociale gezicht’. Men kan zich die commissie besparen. Voortaan geen nihilistische marketeers inhuren is vele malen effectiever.

De vaste CDA-achterban krimpt, niet door verlies aan links of rechts maar aan ‘boven’: aan hen die gaan hemelen, maar dan helaas geen stemrecht meer hebben. Betekent dit het einde van het CDA als volkspartij? Dat hoeft helemaal niet. Er daagt een nieuwe koers voor het CDA, die ook in het rapport ‘Zij aan Zij’ al is ingeslagen: van een machtspartij op zoek naar ideeën naar een ideeënpartij op zoek naar macht.

Van of-of naar én-én

Welke ideeën? De kerntaak van de christendemocratie is al sinds de 19de eeuw het matigen, overbruggen, of zelfs overstijgen van maatschappelijke tegenstellingen. Van of-of naar én-én. Die opdracht vergt een grondige samenlevingsanalyse, die haar basis vindt in goed luisteren naar op het eerste gezicht tegenover elkaar staande groepen. En dan zoeken naar gezamenlijkheid en nieuwe oplossingen. Een centrale term die hiervoor in de laatste jaren is ingebracht (door SCP-directeur Kim Putters en recent door Pieter Omtzigt) is die van een ‘nieuw sociaal contract’. Dat contract moet oplossingen zoeken binnen de drie grote spanningsvelden waarmee onze samenleving nu wordt geconfronteerd: (1) tussen economie en ecologie (2) tussen globalisering en lokalisering en (3) tussen flexibiliteit en nieuwe solidariteit.

In Zij aan Zij werden als antwoord drie bewegingen aangegeven: van ratrace naar relaties, van regelzucht naar burgerruimte en van winst naar waarden – contouren van een toekomstgerichte, ideeëngedreven, ‘kwalitatieve volkspartij’.

Dit vraagt om leiderschap dat management- en marketingtrucjes loslaat en investeert in ‘meervoudig maatschappelijk luisteren’. Kan Hoekstra dit? In het oude Rome gold een 45-jarige nog als ‘iuvenis’, jongeman, met 46 werd men ‘senex’, kans op wijsheid. Hoekstra (45) heeft dus veel toekomst voor zich, Omtzigt (47) is al iets verder. Gezamenlijk staat hier, als men de problemen van de samenleving van nu en morgen aanpakt, een ijzersterke tandem. Zo niet voor het CDA, dan zeker voor de samenleving van morgen.

Govert Buijs is hoogleraar maatschappelijke en economische vernieuwing aan de VU en lid van de CDA-commissie Zij aan Zij.