De speelfilm The Whale blijft maar prijzen winnen. Tegelijkertijd roept die kritiek op vanwege het zogeheten fatshaming: stereotypen over obese mensen en de suggestie dat het overgewicht hun eigen schuld is. Het filmverhaal wijst zelf de andere kant op: de hoofpersoon Charlie eet ontzettend veel (en ongezond) vanuit rouw. Toch kun je tijdens de film kwaad op hem worden: leer nou eens behoorlijk met je emoties omgaan, of neem de hulp toch aan die je geboden wordt.

Achter het gevaar van het ongewild ‘shamen’ van wie te zwaar is, gaat iets belangrijks schuil. Dit wordt zichtbaar wanneer je voedsel ook vanuit andere perspectieven bekijkt dan alleen vanuit de vraag wat gezond is of niet. De mens is weliswaar wat hij eet, maar hij leeft ook van meer dan brood alleen. Eten en drinken hebben verschillende waarden. Pas wanneer dat in het debat duidelijk is, kun je werken aan manieren van eten die aan het welzijn van mensen bijdragen. De mens is niet alleen verantwoordelijk voor z’n eigen gewicht. Dit betekent dat wie wil sturen op wat de mond ingaat, ook moet kijken naar de betekenis van voedsel. Het ‘binge eten’ van het personage Charlie is een vorm van coping en misschien zelfs een vorm van protest. Slecht voor jezelf zorgen als naar binnengeslagen woede op de rest van de wereld.

Hoe besluit ik wat ik eet of drink? Wat geeft de doorslag? Dat is heel divers. Soms wil ik eten dat makkelijk is en dat me goed laat voelen, comfortfood dus. Dat draait meestal uit op iets vettigs. Soms wil ik gasten goed onthalen – en dan serveer ik bier en wijn met allerlei kazen en worsten erbij. In andere gevallen gaat het om het vieren van feesten zoals het hoort – en dus komt er een flink stuk vlees met alles erop en eraan op tafel. Wie zo eet, kun je als te dik beschrijven. Je kunt ook zeggen dat het iemand is die zichzelf wat lekkers gunt, graag gastvrij is, en de culinaire cultuur van zijn land in ere houdt.

Bij voedselkeuze blijken vaak heel andere waarden doorslaggevend dan wat fysiek gezond is. Andere vormen van welzijn staan dan voorop. Het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen gewicht is daarom veel complexer dan ‘gewoon even’ beginnen gezonde keuzes te maken. Tegen iemand als Charlie kun je dat wel zeggen, maar het slaat de plank mis: de waarde van voedsel bestaat bij hem niet uit calorieën of vitamines, maar uit rouwverwerking.

Deze complexiteit nodig uit tot veel meer creativiteit dan chips inruilen voor radijsjes. De vraag wordt namelijk: hoe kom je tot voedingspatronen die sociaal, cultureel, religieus, culinair en emotioneel recht doen aan mensen én die hen helpen aan een gezond gewicht? De bal ligt natuurlijk bij de overheid, supermarkten, culinaire trendsetters, maar ook bij voedselonderzoekers. Deze kwestie vraagt om een stevige interdisciplinaire samenwerking, want het onderwerp raakt vrijwel alle faculteiten die de VU rijk is, en consumptie hoort bij onze duurzame ontwikkelingsdoelen.

Peter-Ben Smit is hoogleraar contextuele Bijbelinterpretatie aan de Vrije Universiteit.