In september 1994 hield ik een inaugurele rede op de VU met kritiek op de Nederlandse loonmatiging. De strekking van mijn verhaal was: laat de lonen nou eens stijgen. Dit werd als scandaleus ervaren. Want de Polder was toen nog helemaal bevangen in de 'werk, werk en nogmaals werk'-modus. Deze strategie resulteert intussen in een krappe arbeidsmarkt die in toenemende mate de economie afremt. Omschakeling naar een intelligenter groeimodel dat meer op innovatie leunt en minder op stompzinnig werken is nu echt heel hard nodig. Een snellere diffusie van procestechnologie kan echter alleen lukken met meer loonkostendruk. Gelukkig zijn er intussen instanties als het IMF, de Nederlandsche Bank en recentelijk het Nederlands kabinet die oproepen tot loonsverhogingen.
Anders dan in 1994 bevind ik me dus intussen in goed gezelschap. In 1994 was de tijdgeest nog niet zo ver. Maar was het toen fout om tegen de stroom in te roeien?

Neen. De problemen die ik signaleerde had men toen al kunnen aanpakken. Wat is/was het probleem? Gemiddeld over de laatste 40 jaar is Nederland in de EU-15 het land met de laagste loongroei, de laagste groei van de toegevoegde waarde per arbeidsuur, de strengste bezuinigingen op de overheidsbegroting, maar ook de hoogste werkgelegenheidsgroei. Die vier dingen hangen onderling samen.
Uit onderzoek blijkt dat loonmatiging en flexibilisering van arbeid de verspreiding van moderne procestechnologie gevoelig vertragen. Het gevolg: we investeren minder in technologie en hebben daardoor meer handen nodig. Want wie niet slim is met technologie moet vlijtig zijn. Dus meer banen, maar minder groei van de toegevoegde waarde per arbeidsuur, de koek die jaarlijks (extra) verdeeld kan worden tussen kapitaal, arbeid en overheid. Groeit die koek erg langzaam dan krijg je voortdurende pleidooien voor hernieuwde loonmatiging en voor bezuinigingen op de overheidsbegroting. Want er is nu eenmaal weinig (extra) te verdelen. In de periode vanaf het kabinet Lubbers-I tot en met Rutte-II kan ik me geen kabinet herinneren dat niet opriep tot loonmatiging en dat geen bezuinigingen op de overheidsbegroting afkondigde.

Met wat meer productiviteitsgroei had men ook eens moeten bezuinigen, maar dermate strenge bezuinigingen waren niet nodig geweest. We weten uit onderzoek dat het op tijd beëindigen van de loonmatiging en het niet toelaten van omvangrijke flexibele schillen in personeelsbestanden een positieve bijdrage hadden kunnen leveren aan innovatie en productiviteitsgroei. Zonde, maar hier hebben we in Nederland echt de boot gemist! Misschien dat de huidige krappe arbeidsmarkt alsnog helpt om Nederland van de loonmatiging af te helpen? Beter laat dan nooit. Wellicht dat een recent SER-advies over flexibele arbeid nu toch eens tot uitvoering komt? De innovatieve delen van het bedrijfsleven zouden er beslist baat bij hebben. Iets meer toegevoegde waarde per arbeidsuur kan niemand windeieren leggen, toch?

Alfred Kleinknecht was hoogleraar economie aan de VU (1994-97), op de TU Delft (1997-2013) en is gasthoogleraar aan de Kwansei Gakuin University, Nishinomiya, Japan.