Bij oorlogsgeweld sneeuwt ander nieuws onder. Bijvoorbeeld dat de huidige minister van defensie op Binnenlandse Zaken miljoenen over de balk smeet. Kajsa Ollongren voerde de Klokkenluidersrichtlijn van de Europese Unie namelijk niet op tijd uit. Daarom legde de Europese Commissie Nederland een boete op van zowat drie miljoen euro en dwangsommen die oplopen met ruim één miljoen per week die Nederland in gebreke is. Met zoveel geld hadden vele klokkenluiders ruimhartig kunnen worden geholpen

In plaats daarvan liet Ollongren volgens de Raad van State een ingewikkeld, onbegrijpelijk wetsvoorstel vol onjuiste interpretaties van Europees recht achter. Ze negeerde de kritiek van sociale partners en organisaties als Transparency International. Het wetsvoorstel sloeg zelfs adviezen van het bij wet ingestelde Huis voor Klokkenluiders in de wind.

Framen als lastpak

Veel organisaties reageren op meldingen van misstanden door die in twijfel te trekken en de melder als lastpak te ‘framen’. Werkgevers gaan dan het gevecht aan met duurbetaalde advocaten, klokkenluiders belanden in een rollercoaster. Aan het eind van de rit hebben ze meestal niet alleen ‘hun zaak’ verloren, ook vriendschappen en (familie)relaties zijn aangetast. Klokkenluiders kampen met gevoelens van buitensluiting, angst, met symptomen van PTSS en financiële schade. In het gunstigste geval verdwijnen ze met een exit-overeenkomst inclusief zwijgclausule. In het ergste scenario staan ze voor rechters die een van de PTSS-symptomen, zoals met alles en iedereen de strijd aangaan, niet herkennen en hen beschouwen als querulanten.

PTSS-klachten van de ‘querulant’ herkent de rechter vaak niet

De Nederlandse uitvoering van de EU-richtlijn biedt klokkenluiders geen bescherming en ook geen praktische steun. Werkgevers hebben er trouwens ook weinig aan. Het wetsvoorstel dat Ollongren achterliet is namelijk vooral procedureel en juridisch. Natuurlijk, klokkenluiders hebben onder de huidige omstandigheden helaas veel en veel betere juridische ondersteuning nodig. Maar waarom nog meer juridisering faciliteren als je weet dat dit niet effectief is?

De laatste strohalm voor klokkenluiders, het Huis voor Klokkenluiders, heeft ook weinig te bieden. Dappere klokkenluiders hebben het aangedurfd te wijzen op de gebrekkige aandacht voor psychosociale gevolgen van klokkenluiden. Ook constateren ze dat onderzoek door het Huis veel te lang duurt. Ondanks voortdurend opgehoogde budgetten rondt het Huis niet meer dan twee of drie onderzoeken per jaar af. In het laatst gepubliceerde onderzoek was de melding ruim zes jaar oud voordat het Huis ‘klaar’ was. Voor schadevergoeding moet de klokkenluider alsnog naar de rechter. Zulke termijnen zijn voor niemand goed: werkgever en klokkenluider blijven jarenlang in uitzichtloos conflict.

Meer menselijke maat

De vorige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) leek naar klokkenluiders-feedback niet te willen luisteren. Wij hopen dat dit gaat veranderen en pleiten voor voortvarende conflicthantering in plaats van slepende procedures ‘op tegenspraak’. Er is te weinig oog voor de menselijke maat in klokkenluiderszaken.

Een middel waar wij ervaring mee hebben is mediation. Dat voorkomt een heleboel ‘standaard-klokkenluiders-conflicten’. Klokkenluiders moeten terecht kunnen bij een coach en/of psycholoog. Dat beperkt opbouw van achterdocht en wantrouwen. Klokkenluiders-mediations zijn binnen een jaar klaar. Dat betekent minder stress voor klokkenluiders. En werkgevers besparen tonnen aan advocaatkosten. Dat geld kan beter worden besteed aan klokkenluiders en het oplossen van misstanden. Net zoals de miljoenen die de nieuwe minister van BZK straks naar de Europese Commissie moet overmaken: die hadden veel beter kunnen worden besteed.

Janny Dierx is mediator bij De Mediation Coöperatie en Rob van Eijbergen is mediator en hoogleraar aan het Zijlstra Center van de VU.

ILLUSTRATIE: BAS VAN DER SCHOT