Vanwege de grote aantallen covid19-patiënten is de discussie rondom de leeftijdsgrens weer opgelaaid. Mag leeftijd een rol spelen bij het toedelen van een ic-bed bij extreme schaarste? In lijn met het Draaiboek triage op basis van niet-medische overwegingen voor ic-opname, schrijven Robert Koorneef en Annie Hasker dat leeftijd wel een rol mag spelen.

De ethische basis voor het leeftijdscriterium is het zogeheten ‘fair innings’-argument, het argument dat iedereen zoveel mogelijk gelijke kansen moet hebben om alle levensfasen te doorlopen. Zo worden gelijkwaardigheid en kansgelijkheid gewaarborgd – twee fundamentele waarden. Bovendien is er geen sprake van discriminatie; er wordt namelijk niet op basis van arbitraire criteria zoals huidskleur, geslacht of opleiding geselecteerd. Maar hoe ‘fair’ is het ‘fair innings’-argument eigenlijk?

Het zou fair zijn als mensen levens leiden met vergelijkbare kansen. Maar is dat zo? Volgens het ‘fair innings’-argument moet bijvoorbeeld voorrang gegeven worden aan een 55-jarige boven een 61-jarige. De 61-jarige heeft immers meer kansen gehad. Maar heeft de 61-jarige havenarbeider uit Charlois daadwerkelijk meer kansen genoten dan de 55-jarige Zuidas-advocaat? Heeft de 22-jarige invalide student meer kansen gehad dan de 17-jarige atleet? Dat is op z’n minst betwistbaar. En gegeven deze betwistbaarheid is de ethische basis te wankel om categorisch van de oudere generaties het grootste offer te vragen: het leven zelf. In andere woorden, kansgelijkheid nastreven in een samenleving van ongelijke kansen is ethisch gezien problematisch.

Alles te verliezen

Bovendien zijn kansgelijkheid en gelijkwaardigheid geen eenduidige begrippen. Veel legitieme interpretaties zijn mogelijk. Zo zijn mensen gelijkwaardig als het gaat om het doorlopen van verschillende levensfasen maar ook als het gaat om het hebben van één leven, een enkel bestaan. Waarom doet de ‘gelijkwaardigheid van levensfasen’ er dan meer toe dan ‘gelijkwaardigheid van bestaan’? Als jij en ik ernstig ziek worden hebben wij alles te verliezen, onze levens zijn evenveel waard. Wat zou het dat ik meer levensfasen heb doorlopen dan jij? Hier zit een tekortkoming in het ‘fair innings’- argument. Gelijkwaardigheid wordt te argeloos gekoppeld aan het gelijk doorlopen van verschillende levensfasen. Een overtuigende reden hiervoor ontbreekt.

Solidariteit is iets dat je geeft, niet iets dat je afdwingt in een draaiboek

Verder wordt in het draaiboek gesproken over ‘intergenerationele solidariteit’. Dat betekent dat de ouderen solidair zijn met het lot van jongeren. Dat is een invoelbare overweging en het zal niet verbazen als veel ouderen inderdaad bereid zijn hun plek op de ic op te geven aan jongere zorgbehoevenden. Maar solidariteit is een intrinsiek gemotiveerde geste. Het is iets dat je geeft, als een cadeau, niet iets dat je afdwingt in een draaiboek.

Papieren argument

Ben ik dan tegen een leeftijdscriterium? Niet per se. Maar een leeftijdscriterium op basis van het ‘fair innings’-argument vind ik niet overtuigend, een argumentje van papier. Op de keper beschouwd is het net zo arbitrair als loten. Ergens is het zelfs kwalijker omdat een wankel argument wordt getooid in kleden van gelijkheid en rechtvaardigheid.

Wel ben ik zeer onder de indruk van de grote prestatie van artsen en ethici bij het opstellen van het ‘draaiboek code zwart’, en met name het brede draagvlak dat het geniet. Bij een netelig vraagstuk als dit, waar de naald van het ethische kompas meerdere kanten op wijst, is draagvlak van cruciaal belang.

Juist de personen van wie het grootste offer gevraagd wordt – de ouderen – moeten bereid zijn in te stemmen met een leeftijdscriterium om dit criterium te belonen met het label ‘rechtvaardig’. Dit lijkt bij monde van onder andere de ouderenbonden het geval te zijn. Maar laten we voor de zekerheid toch een paar honderd ic-bedden reserveren voor de ouderen onder ons. Het hoeft niet zwart-wit, zelfs niet bij code zwart.

De auteur is medisch ethicus en universitair docent.