Het wetsvoorstel voor een nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten bevat onvoldoende waarborgen tegen ongecontroleerd bevoegdheidsgebruik door de nationale veiligheidsdiensten. Dat stelden 29 vooraanstaande wetenschappers in een open brief die op 13 december 2016 aan de Tweede Kamer is gestuurd. Vanuit de VU was deze brief ondertekend door Frank van Ommeren, Herbert Bos, Arno Lodder en ondergetekende. Inmiddels is het gewijzigde wetsvoorstel op 14 februari aanvaard door de Tweede Kamer en heeft het wetsvoorstel het stadium van eindverslag in de Eerste Kamer bereikt. Er is dus niets meer te beïnvloeden.

Hierbij de bezwaren en suggesties op een rijtje (in cursief) met het uiteindelijke resultaat.

Het toezicht wordt over te veel instanties verdeeld. Het toezicht vooraf zou zoveel mogelijk bij één instantie, bij voorkeur een gespecialiseerde rechter, moeten worden ondergebracht.

Het toezicht is nog steeds ondergebracht bij verschillende instanties. Vooraf aan de inzet van bevoegdheden wordt getoetst op rechtmatigheid bij de nieuwe Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden, achteraf over de inzet van die bevoegdheden die voorafgaand door de minister of hoofd van dienst zijn verleend door de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten.

Meer en meer informatie wordt gedeeld met buitenlandse diensten. De besluiten daartoe worden niet vooraf getoetst. Dit moet alsnog gebeuren.

Zoals Snowden al eerder aangaf: de Nederlandse veiligheidsdiensten zijn het schoothondje van de Amerikanen en doen alles wat wordt gevraagd. Dat lijkt in de wet niet te zijn aangepast. In het nieuwe voorstel is geen sprake van expliciete toetsing. Dit is voortzetting van de oude situatie.

Het wetsvoorstel stelt niet zeker dat het toezicht over voldoende middelen beschikt en effectief/efficiënt zijn werk kan doen. Op onafhankelijke wijze – bijvoorbeeld door de Algemene Rekenkamer - moet worden vastgesteld wat er nodig is aan geld en personeel.

Noch de fracties noch de minister gaan hierop in. Alles blijft dus bij het oude.

Veel selectiever omgaan met het verzamelen en analyseren van informatie. Niet- relevante informatie zo snel mogelijk verwijderen.

Er is nog steeds geen helder selectiemechanisme van informatie.

Voor een goed draagvlak en controle moet er zoveel mogelijk transparantie zijn. Het wetsvoorstel regelt nauwelijks iets over welke informatie naar buiten kan worden gebracht of worden opgevraagd.

Het was te verwachten dat transparantie niet het sterkste punt is van een geheime dienst. Het blijft bij een jaarverslag door de toezichthouder. Dat wil zeggen achteraf geeft men aan wat de diensten hebben gedaan, waarbij vanzelfsprekend de meest interessante delen geheim blijven.

De gevestigde orde op het gebied van de veiligheidsdiensten stelt dan: wat wilt u: beperking van de privacy of versterking van veiligheid en bestrijding van terrorisme?

Daarbij gaat men voorbij aan de kans dat juist een beperking van de privacy in naam van de veiligheid de grondvesten van onze democratische samenleving sterk kan beschadigen.

Echte controle op alles wat geheime diensten doen blijft wishful thinking. Geheim is geheim.

De auteur is universitair docent transnational legal studies en directeur Center for Law and Internet van de VU.