Sommige wetenschappers, politici en journalisten zweren bij een in beton gegoten islam, maar dat beeld klopt niet. De islam is voortdurend in beweging, vindt Thijl Sunier.

Begin dit jaar gaf ik een interview aan Trouw naar aanleiding van een onderzoek naar de islam in Nederland dat ik samen met enkele collega’s had uitgevoerd. De kop boven dat artikel was ‘De Nederlandse islam is niet in beton gegoten’. Dat was een citaat van mij, waarmee ik bedoelde dat er van alles schuift en aan de gang is onder moslims, overigens, niet alleen nu en niet alleen in Nederland. Ons onderzoek ging over de vraag hoe belangrijke bronnen van islamitische kennis, zoals de Koran, in dagelijkse situaties in praktijk worden gebracht en wat voor discussies er onder moslims spelen.

Het ging dus uitdrukkelijk níét om discussies onder geleerden, maar juist onder moslims die niet altijd over theologische kennis beschikken, maar wel als goed moslim willen leven.

Die uitleg is per definitie mensenwerk. Dat is juist onder moslims een heel belangrijk principe. Alleen God weet wat er werkelijk bedoeld wordt. Als gewone sterveling kun je niet op de stoel van God gaan zitten, maar je kunt wel proberen de betekenis te begrijpen. Omdat de samenleving complexer wordt, maar ook omdat moslims zelf veranderen, hogere opleiding krijgen en in nieuwe omstandigheden terechtkomen, wordt ook het leven complexer. Je wordt geconfronteerd met dilemma’s en moet keuzes maken. Dat betekent juist daar waar routines niet meer vanzelfsprekend zijn, er grotere behoefte aan richting en begeleiding ontstaat. Maar het betekent ook dat moslims kritischer en mondiger worden over de uitleg van islamitische gezagsdragers.

Als gevolg daarvan zien we een enorme toename van het aantal moslims dat uitleg geeft aan bronnen. Zij voorzien in een behoefte. Moderne digitale media hebben bijgedragen aan de explosieve groei van deze uitlegpraktijk en meer dan ooit rijst de vraag wie er gezag heeft en wie namens dé islam kan spreken.

Deze vraag werd de afgelopen weken weer heel actueel toen NRC en Nieuwsuur een onderzoek publiceerden over Koranlessen. Daar zouden kinderen allerlei ideeën worden geleerd die in strijd zijn met de democratische beginselen van de Nederlandse rechtstaat. Zonder iets af te doen aan de ernst van de gevallen die genoemd werden, schort het bij dit nieuwe onderzoek, net als bij een vergelijkbaar onderzoek naar moskeefinanciering ruim een jaar geleden, aan gedegen onderbouwing en context. Het onderzoek gaat ook geheel voorbij aan de dynamiek en diversiteit onder moslims en de verschillende interpretaties van de bronnen. Alsof het bijbrengen van islamitische beginselen per definitie betekent dat je je moet afkeren van de samenleving. Het (welbewust) verzwijgen van die diversiteit wekt de indruk, inderdaad, dat de islam in beton is gegoten.

In het algemeen laten we ons steeds minder van bovenaf opleggen. Dat geldt net zo goed voor gelovigen, moslims incluis. De belangrijkste uitkomst van ons onderzoek is dan ook dat de islam in Nederland nog lang niet is gesetteld, maar voortdurend in beweging is. Voor veel moslims is die dynamiek vanzelfsprekend en ook veel wetenschappers nemen die veranderlijkheid als uitgangspunt, maar andere wetenschappers, politici en journalisten zweren bij een in beton gegoten islam.

De auteur is hoogleraar antropologie met als leerstoel Islam in European Societies