De media stonden afgelopen weken vol met commentaren op de Culturele Barometer Diversiteit van het CBS. Forum voor Democratie en VVD stelde Kamervragen en GeenStijl en Elsevier hingen in de gordijnen. Waarom zijn zij zo bang voor die barometer? Wat meet die feitelijk? Deze barometer beoogt, zoals wettelijk geregeld op nadrukkelijk verzoek van de Tweede Kamer, de etnische diversiteit van de samenstelling van het personeel van bedrijven en instellingen in beeld te brengen. Veel organisaties hebben dit al gedaan, denk aan De Nederlandsche Bank, Achmea, gemeente Amsterdam en PricewaterhouseCoopers.

In 2060 heeft één op de drie Nederlanders een migratieachtergrond. In Amsterdam heeft sinds 2011 meer dan de helft van de Amsterdammers een migratieachtergrond. Onder de vijftien jaar is dit aandeel nu al twee derde. Tegelijkertijd zien we bij onze eigen wetenschappelijke staf op de VU dat het aantal Turkse Nederlanders, Marokkaanse Nederlanders of Surinaamse of Antilliaanse Nederlanders op een paar handen te tellen is. Anders dan sommige bedrijven kunnen wij als VU niet zeggen dat we “ze niet kunnen vinden”. In 2015, de laatste beschikbare data wegens aangescherpte privacyregels, was namelijk 15 procent van onze studenten afkomstig uit de zogeheten tweede generatie: zelf in Nederland geboren, met ouders die voor het overgrote deel afkomstig waren uit die vier landen. Uit deze groep is er maar 1,4 procent vertegenwoordigd in onze wetenschappelijke staf.
Tien keer minder dan je op basis van het aantal studenten met een migratieachtergrond uit deze vier landen zou mogen verwachten. Studenten van Nederlandse afkomst die net als zij geboren zijn in Nederland, stromen wel één op één door naar onze wetenschappelijk staf. Waarachtig geen resultaat om trots op te zijn voor een universiteit die diversiteit hoog in het vaandel draagt.

Als iedereen die er zo uitziet als ik nu talentvolle mensen aanneemt die niet op henzelf lijken, dan hebben we over tien jaar geen culturele barometer meer nodig

De aanpak van ongelijkheid voor vrouwen in de academische wereld is gestart met verzamelen van cijfers en monitoring, van de toegang van vrouwen tot onze instelling tot en met de doorstroming naar hoogleraarposities. De aanpak stond in het begin ook sterk ter discussie. Veel mannen voelden zich bedreigd. Ondertussen is het gemeengoed geworden en zijn veel mannen ook overtuigd dat dit nodig was, en nog steeds is, om ongelijkheid op basis van gender te bestrijden.

Wat is het verschil met etnische diversiteit? Waarom zijn sommige mensen zonder migratieachtergrond zo bang voor de cijfers? Vrezen zij dat de barometer bloot zal leggen dat mensen met migratieachtergrond ondervertegenwoordigd zijn onder het wetenschappelijk personeel? Maar iedereen die op zijn afdeling om zich heen kijkt, weet al dat er weinig of geen Turks- of Marokkaans-Nederlandse collega’s zijn. Terwijl we tegelijkertijd wel allemaal onze boterham verdienen met het college geven aan Turks- en Marokkaans-Nederlandse studenten.
Zijn we bang dat die waarheid, in cijfers uitgedrukt, de vraag oproept waarom dat zo is? En dat wij in het kiezen van student-assistenten, PhD-studenten en andere collega’s daar wellicht mede schuldig aan zijn? Is dat waarom we liever geen culturele barometer willen?

We weten allemaal dat deze afwerende houding ook de veranderingen met betrekking tot gendergelijkheid niet heeft tegengehouden. De maatschappij verandert en vrouwen hebben hun gerechtvaardigde plek in de academische wereld opgeëist. En de academische wereld is er kwalitatief beter, interessanter en veelzijdiger van geworden.

Onze samenleving wordt ook etnisch diverser. Als die twee op de drie Amsterdamse jongeren (onder de vijftien) met een migratieachtergrond naar ons personeel kijken, zullen zij denken dat de VU niet in het Amsterdam staat waar zij zijn opgegroeid. Ook zij gaan hun plek innemen. Net zoals bij vrouwen gaat dat gebeuren door de druk van onderop.

Maar waarom zou de VU niet een voorloper kunnen zijn op diversiteitsgebied? Als iedereen die er zo uitziet als ik nu talentvolle mensen aanneemt die niet op henzelf lijken, dan hebben we over tien jaar geen culturele barometer meer nodig.
Dan kunnen we die weer afschaffen. Hoe eerder hoe beter! Maar of dat kan, ligt aan de keuzes die u als wetenschappelijk medewerker aan de VU nú maakt.

MAURICE CRUL, hoogleraar onderwijs en diversiteit en diversity officer onderzoek
Zarina Shaikh-Druiventak, diversity officer HR