Het onderwijs moet studenten leren met stress en onzekerheid om te gaan, want het is niet waarschijnlijk dat die stress en onzekerheid uit hun leven verdwijnen. Dit argument hoor ik steeds vaker. Nu is er niets op tegen om studenten te leren met stress om te gaan, maar dat betekent niet dat we hun situatie moeten accepteren. Daarmee negeer je de politieke dimensie van de problemen van studenten.

Studenten hebben te maken met externe stressoren: bindend studieadvies, de bijbaan om de studie te bekostigen, de opbouwende studieschuld en het moeten presteren. Dit zijn allemaal voorbeelden van een situatie waar onderwijsinstellingen en kabinetten bewust voor gekozen hebben, en daarmee is die situatie wezenlijk politiek. Er schuilt een ideologie achter waarin succes een eigen keuze en verantwoordelijkheid is en een opleiding slechts voor je eigen gewin. Die ideologie en standpunten hoeft niet iedereen te onderschrijven. Mindfulness is niet genoeg. Er moeten andere politieke keuzes worden gemaakt, zowel op landelijk niveau als in de directe omgeving van studenten.

Het feit dat zoveel studenten stress en psychische klachten ervaren, moet niet weggezet worden als een onvermogen om te gaan met de huidige onoverkomelijk stressvolle tijd, maar als een symptoom van een samenleving die aan verandering toe is. Onderwijsinstellingen zijn met z’n allen hijgerig meegelopen met de excellentiecultus, voerden de bindende studieadviezen in, en zetten in op groei, waardoor er steeds meer studenten per docent kwamen. Ze zijn meer gaan verwachten van studenten, maar hebben zich nauwelijks bekommerd om de manier waarop studenten dit allemaal moeten klaarspelen.

In mijn afstudeerscriptie filosofie heb ik de directe omgeving van studenten onderzocht en het viel mij op dat die omgeving weinig ritme, discipline en sociale cohesie biedt. Gemiddeld hebben studies vijftien contacturen, maar er wordt verwacht dat je veertig uur per week aan je studie besteedt. De verleiding is groot de resterende uren niet aan je studie te besteden, maar vol te proppen met commissies, stages – alles om een onderscheidend cv op te bouwen. Met overbelasting als gevolg. Wat discipline betreft: die is er wel, maar op de verkeerde manier, zoals het bindend studieadvies. Daarmee wordt slechts een norm gesteld. Hoe studenten eraan denken te voldoen, laten instellingen aan de student zelf over. Dat draagt alleen bij aan de druk op studenten en is geen behulpzame discipline die het mogelijk maakt voldoende te studeren. Het is uitsluitend bedoeld om studenten die onvoldoende presteren weg te kunnen sturen, niet als hulp.

Bovendien is studeren vaak eenzaam en anoniem, een studie is je persoonlijke project. Studenten kunnen makkelijk een jaar wegblijven, zonder dat het iemand opvalt. Onderwijsinstellingen sporen studenten aan om snel hulp te zoeken als het slecht gaat, maar zien over het hoofd dat die problemen in een wat menselijker omgeving misschien niet waren ontstaan of minder groot waren geworden. Medemenselijkheid ontstaat niet snel als studenten en docenten elkaar nauwelijks kennen. Als onderwijsmanagers en docenten alleen maar willen inzetten op het weerbaar maken van studenten, negeren zij de politieke dimensie van het probleem en missen ze de uitnodiging om eens kritisch naar zichzelf te kijken.

De auteur is filosoof en won in 2019 met ‘De mooiste tijd van je leven’ de scriptieprijs van de LSVb.

Dit is een bewerkte versie van haar opiniestuk dat eerder is verschenen in dagblad Trouw.