Het zijn zware tijden voor de wetenschap. In de afgelopen jaren is de maatschappij steeds kritischer komen te staan tegenover wetenschappelijk onderzoek. Met name de autonomie van de onderzoeker staat onder druk. Er is een Nationale Wetenschapsagenda, waarin de onderwerpen bepaald worden door de Nederlandse burger. Diezelfde burger bestempelt regelmatig resultaten van gedegen en gerepliceerd onderzoek als niet meer dan ‘ook maar een mening’, waarvoor op internet gemakkelijk een tegengeluid te vinden is. Bovenal moet het onderzoek maatschappelijk relevant zijn en liefst een directe toepassing hebben. Kortom, wetenschappers moeten aan de bak om hun onderzoek te verantwoorden en aan het publiek te verkopen.

Verjaardagsfeestjes zijn een mooi voorbeeld. Op de onvermijdelijke vraag “Wat doe je nu eigenlijk?” zijn enkele sociaal gewenste antwoorden mogelijk. College geven is natuurlijk altijd goed als hoogleraar. Mijn onderzoek aan klimaatverandering kan ook nog op begrip rekenen. Vooral na de recordtemperaturen van dit jaar is er  weinig scepsis over de opwarming van de aarde en de problemen die dat met zich meebrengt. Maar als ik vertel over mijn fundamenteel evolutionair onderzoek is het onbegrip groot. Schande, dit is onderzoek zonder NUT. En nog wel met de belastingcenten van de Nederlandse burger.

Vrijwel alle belangrijke uitvindingen komen voort uit fundamentele nieuwsgierigheid

Zelfs studenten zijn doordrenkt van het toepassingsdenken. In een recente mastercursus presenteerden studenten een onderzoeksvoorstel aan elkaar en werd in een virtuele subsidieronde het beste voorstel gekozen. Unaniem werd maatschappelijke relevantie als belangrijkste criterium voor de beslissing genoemd, niet de potentie voor nieuwe inzichten.

Fundamenteel onderzoek zit in het verdomhoekje. Onterecht, naar mijn mening. Ik durf het wel aan om te beweren dat vrijwel alle belangrijke uitvindingen voortkomen uit fundamentele nieuwsgierigheid. Toegepast onderzoek levert vaak wel op korte termijn een oplossing voor een specifiek probleem, maar is op de lange termijn niet of nauwelijks vertaalbaar naar een andere situatie. Vanuit dat perspectief is het rendement van toepassingsgericht onderzoek opeens een stuk minder rooskleurig.

Laten we stoppen met wetenschappers te dwingen hun onderzoek in een keurslijf van nuttigheid te persen. In plaats daarvan verdient de burger een betere uitleg van wat het nut is van goede fundamenteel wetenschappelijke vragen.