Op een internationaal congres van arbeidspsychologen pleitte ik onlangs voor een veranderde visie op werk. Die lijkt hoognodig, want veel werknemers ervaren een te hoge werkdruk en velen twijfelen aan de zin van hun werk. De huidige ontevredenheid is het gevolg van een evolutionaire mismatch. Werk voorzag bij onze voorouders, de jager-verzamelaars, in allerlei oerbehoeften. Maar ze hadden gemiddeld slechts 20 uur per week nodig om in hun levensonderhoud te voorzien. De rest van de tijd besteden ze aan hun sociale relaties. Na de landbouwrevolutie en later de industriële revolutie veranderde de aard van werk volkomen. Economische welvaart werd belangrijker en daardoor gingen mensen harder werken, er kwamen meer functies om te specialiseren, en onze organisaties werden groter en complexer.

VU-hoogleraar politieke filosofie Govert Buijs beschrijft dat daardoor ook ons mensbeeld veranderde: homo sapiens werd homo economicus. Nu zitten we met de gebakken peren. We hebben met ons creatieve brein kolossen van organisaties gecreëerd die weliswaar efficiënt en winstgevend zijn, maar vaak ten koste gaan van onze menselijkheid. Schaalvergroting leidt niet alleen tot meer bureaucratie en hiërarchie, zaken waaraan de mens in principe een hekel heeft. Het leidt er ook toe dat we moeten samenwerken en concurreren met collega’s met wie we weinig emotionele affiniteit hebben. Dat is stressvol, vooral voor mensen die sociaal minder handig zijn. Anonieme, groen-arme werkplekken verhogen ook de werkstress en verminderen de werktevredenheid. Vergaande specialisaties leiden tot bullshit jobs, functies waarvan de maatschappelijke meerwaarde onduidelijk is - denk aan performance coaches of privacy-officers - maar die om onverklaarbare redenen beter gewaardeerd worden dan banen in de zorg en onderwijs.

Universiteiten doen er goed aan om hier iets mee te doen, want de nieuwe generatie lijkt er anders in te staan. Ze willen misschien niet zo hard werken als hun voorgangers. Salaris lijkt een minder belangrijke drijfveer, ze willen flexibel werken en zinvol werk doen. Leiden we onze studenten daarom niet te specialistisch en zinloos op? Leren we hen wel voldoende skills om in teams te werken? Zijn de werkplekken op onze universiteit stimulerend en mensvriendelijk genoeg? Hebben we wel voldoende aandacht voor medewerkers die anders denken én werken?