Het heeft weer klachten geregend bij het examen Nederlands. Het examen zou te lastig zijn en zelfs de auteurs wisten niet altijd de juiste antwoorden op de vragen die bij hun examen zijn gesteld. Ieder jaar stijgt de stroom aan klachten weer en ieder jaar is er weer discussie over de vraag wat er nu precies met dat examen moet gebeuren. Uiteindelijk is het examen Nederlands namelijk wel enorm belangrijk: het gaat om taalvaardigheid. Zoals Aleid Truijens het heeft verwoord: het onthouden van een behoorlijk taalniveau bij jongeren is wreed en gevaarlijk.

Het probleem met taalvaardigheid is dat het eigenlijk alleen maar in een gesprek is te toetsen en daarmee is het daadwerkelijk toetsen van taalvaardigheid enorm lastig. Taalvaardigheid gaat namelijk om begrijpen wat de ander zegt, maar ook om het pakken van de kern van wat iemand zegt en bovendien om het uitdrukken van jouw punten op een snelle en efficiënte wijze. Als je echter, in het Nederland dat iedereen mee wil trekken op hoog niveau, het gesprek de boventoon laat voeren tijdens het toetsen, dan krijg je te maken met de verschillende biases: je trekt altijd degene voor die op jou lijkt, dus een man geeft sneller waardering aan een man, een persoon van kleur sneller aan een persoon van kleur, et cetera. Het ligt genuanceerder dan dit, maar dit is wel de kern: in een gesprek heb je altijd een bias en altijd een voorkeur voor degene die op jou lijkt. Juist een schriftelijke toets kan die bias eruit filteren.

De meest efficiënte manier van bevordering van onderzoek is het mondeling tentamen Toch zou ik hier het pleidooi voor het mondelinge tentamen willen doen. Het gaat dan niet over de middelbare scholen, maar om de universiteit. Studenten schrikken zich rot bij een mondeling tentamen: ineens moeten zij tegenover een autoriteit hun eigen kennis en kunde gaan verwoorden, terwijl ze stiekem hadden bedacht om in de tentamenweek biertjes te drinken en te genieten van het mooie weer. Bij een schriftelijk tentamen weet je precies wat je moet leren om eruit te halen wat erin zit en bij een meerkeuzetoets kan je al helemaal efficiënt te werk gaan, maar dat mondelinge tentamen...!

Binnen de geesteswetenschappen, toch de plaats om taalvaardigheid te verwerven, wijst de praktijk op het tegendeel. Studenten vinden mondelinge tentamens nog steeds een enorm groot struikelblok, maar dat is het helemaal niet. Als je de juiste docent voor je neus hebt (en zelfs als je niet de juiste docent voor je neus hebt) is een mondeling tentamen dé plaats om te laten zien dat jij als student hebt begrepen waar het allemaal om draait: het onderzoek. De universiteit is de plaats waar onderzoek en onderwijs aan elkaar gekoppeld zijn en jij als student kan hier een waardevolle bijdrage aan leveren door te participeren in het onderwijs. Als student kan jij de kritische vragen stellen, want jij hebt je immers voorbereid. De docent kan die kritische vragen meenemen in het onderzoek. Het onderzoek wordt beter en zo aantrekkelijker voor de geldschieter: de samenleving. Hoewel het binnen de geesteswetenschappen draait om het schrift en de bestudering van de letteren, is de meest efficiënte manier van bevordering van onderzoek het mondeling tentamen. Breng daarom de menselijke maat weer terug in het onderwijs en toets weer van mond tot mond!