Anderhalve maand geleden schreef ik een column over kwaliteit en diversiteit en daarbij noemde ik ook privilege. Bepaalde persoonlijke kenmerken leveren ons onverdiende voor- of nadelen op vanwege de maatschappelijke betekenis die we daaraan geven. Blank, mannelijk, hoogopgeleid, hetero, valide en welvarend zijn, is meestal een combinatie die tot voordelen leidt. Als je niet-wit bent, vrouw, laagopgeleid, arm, homo/lesbisch/transgender of leeft met een handicap of chronische ziekte, dan ervaar je meestal veel nadelen.

Wetenschappers en activisten hebben benadrukt dat deze dimensies intersectioneel zijn. Dat wil zeggen: ervaringen van uitsluiting, discriminatie of achterstelling in de ene dimensie gaan meestal hand in hand met uitsluiting en ongelijkheid in een andere dimensie. Het is geen toeval dat bepaalde groepen minder diploma’s halen, meer armoede en een slechtere gezondheid ervaren en dat binnen die groepen vrouwen en seksuele/gender minderheden in nog complexere omstandigheden verkeren.

Het is gevaarlijk om dit inzicht in de kruispunten tussen deze dimensies te vertalen in één structuur waarin je óf bevoorrecht óf benadeeld wordt. Gender en etniciteit zien we dan vaak als de belangrijkste dimensies, zodat blanke mannen als de meest bevoorrechte mensen worden beschouwd. Statistisch gezien kan dat waar zijn. Maar statistisch gezien kun je ook verdrinken in water met een gemiddelde diepte van één centimeter.

Intersectionaliteit kan een ideologie worden waarin identiteiten zijn vastgelegd en waarin we een eenvoudig scoreboek en hiërarchie van privileges toepassen. Die ideologische benadering is nuttig om aandacht te krijgen voor de structurele ongelijkheden, maar helpt niet om de concrete ervaringen van echte mensen te begrijpen. Zo'n benadering ziet de nadelen over het hoofd van het leven met een handicap of chronische ziekte, armoede, enzovoort. En het negeert het feit dat we allemaal proberen om te gaan met deze mixed bag, waarbij we de dimensies die ons ten goede komen op de voorgrond plaatsen en de aspecten die negatief uitpakken, bagatelliseren.

Het erkennen van nuances helpt ons een dieper begrip te ontwikkelen

Voor mij gaat een intersectionele benadering over het zien van verschillen en nuances. Het gaat erom te begrijpen dat we allemaal zowel voorrechten als nadelen hebben. En zelfs dat wat in de ene context als een voorrecht geldt, in een andere een nadeel kan worden. Dit betekent niet dat we allemaal een eerlijk aandeel krijgen. Sommigen van ons zijn zeker meer bevoorrecht dan anderen. Maar zelfs dan is niet elke blanke man een winnaar in het spel dat leven heet. En hoewel bijvoorbeeld mannelijkheid bepaalde voordelen met zich meebrengt, brengt het ook bepaalde genderspecifieke risico's met zich mee, evenals verwachte genderrollen die niet elke man kan waarmaken. Het erkennen van dergelijke nuances ontkent de privileges niet, maar helpt ons een dieper begrip te ontwikkelen.

Dus misschien hebben we wat meer nuance nodig. Wat uiteindelijk telt is de individuele persoon die voorrechten en nadelen met zich meedraagt, moeilijkheden ondervindt en hopelijk steun vindt. Intersectioneel kijken helpt mij om dat complexe verhaal te zien, niet om het terug te brengen tot vaste categorieën. Misschien levert het geen simpele slogans op, maar het maakt het wel een stuk eerlijker.

Ruard Ganzevoort

Chief Diversity Officer en decaan van de faculteit Religie en Theologie