Het zal niemand zijn ontgaan dat sustainability het nieuwe buzzword is op de Vrije Universiteit. In goed Nederlands: duurzaamheid. Tijdens de opening van het academisch jaar stond het profileringsthema duurzaamheid centraal. Er is een Green Office. Zelfs een onderwijsprogramma Science for sustainability – met daarin veel aandacht voor wiskundige modellen en natuurkundige metingen. Allemaal met als doel bij te dragen aan een duurzame samenleving. Uniek is de Vrije Universiteit hierin niet. Geen fatsoenlijke organisatie kan het zich nog veroorloven niet duurzaam te zijn.

Idee achter dit alles is dat de afbraak van klimaat en natuur een van de grootste problemen is van deze eeuw. De Nederlandse Nobelprijswinnaar Paul Crutzen spreekt daarom van een nieuw tijdvak: het Antropoceen. Vrij vertaald: het tijdperk van de mens. Kenmerkend voor dit tijdperk is dat we het zelf hebben gemaakt en dat de invloed van de mens overal aanwezig is. Dat heeft nogal desastreuze gevolgen. Bibliotheken zijn volgeschreven met rapporten waarin nauwkeurig is berekend hoeveel milieuschade de mens de aarde aandoet. Een oceaan met net zoveel plastic als vis erin, historisch hoge CO₂-concentraties, exponentiële bevolkingsgroei, stijgende zeespiegels en massale sterfte van plant- en diersoorten.

Klimaatverandering is juist ook een kwestie voor de menswetenschappen

Niks mis met wat meer aandacht voor duurzaamheid. Goed nieuws, zou je zeggen. Probleem is dat het debat hierover vooral wordt gevoerd door de exacte wetenschappen. Zij presenteren het Antropoceen als een feitelijke gebeurtenis. Als de opvolger van het Holoceen, het tijdvak dat gekenmerkt werd door een vrij stabiel klimaat. Maar het Antropoceen reduceren tot een milieuvraagstuk miskent de sociaal-politieke kant ervan. Vraag is namelijk hoe we verantwoordelijkheid moeten nemen in het Antropoceen. Die begint met het inzicht dat klimaatverandering meer is dan een technisch probleem: hoeveel minder CO₂ we moeten uitstoten.

Ik bedoel een zinvolle omgang met het Antropoceen vraagt dat we begrippen als schade, zorg en verantwoordelijkheid opnieuw en inclusiever dan voorheen moeten definiëren. Een lakmoesproef voor de ‘pretstudies’, zoals de nieuwe voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Universiteiten Pieter Duisenberg ze denigrerend noemde. Juist de menswetenschappen zouden meer aandacht moeten hebben voor de ethisch-politieke implicaties van onze nieuwe omgevingsconditie. Nog nooit stond er zoveel op het spel.