Als kind speelde ik Freddi Fish op de desktop van mijn ouders, een spel over twee Vlaamse vissen die mysteries oplossen op de oceaanbodem. Grote complotten als ‘de verdwenen zeewierzaadjes’ werden door mij en mijn vriendjes ontrafeld op eindeloze naschoolse middagen. We noemden dat dan ‘computeren’, een werkwoord waarvan ik het erg jammer vind dat het uit mijn vocabulaire is verdwenen. Het klinkt zo onschuldig.

Het internet is een stuk grimmiger geworden. Elke keer dat er een NOS-nieuwsbericht over een controversieel onderwerp op mijn tijdlijn verschijnt, ga ik naar de reacties met de meest uiteenlopende theorieën over hoe we allemaal bedrogen worden. Ironisch genoeg staan de accounts van deze mensen openbaar. Ik kan gewoon de foto’s van hun kinderen zien. Dat lijkt me niet zo handig als je een almachtige elite aan het bevechten bent. Maar bovenal ben ik verbaasd over hoe doodnormaal deze mensen eruitzien.

Soms hebben ze bijna een punt: mag Bill Gates, als is het met de beste intenties, zoveel invloed hebben op de volksgezondheid simpelweg omdat hij een miljonair is? Dat is een legitieme vraag. Je gaat bijna denken dat er een interessant gesprek op gang komt, totdat ze ineens over reptielen beginnen. Dan blijkt het een vaag emotioneel verhaal te zijn dat onze grootste angsten aanspreekt. Er is ‘iets’ aan de hand, en we hoeven alleen maar onze ogen te openen om het te zien.

Het zijn verleidelijke verhalen om jezelf in te verliezen

Op Netflix staat de documentaire The Social Dilemma. Hierin spreken enkele technici uit Silicon Valley over het monster dat ze naar eigen zeggen zelf gemaakt hebben. Ik wilde eerst niet kijken; ik wilde niet die persoon zijn die één keer een documentaire ergens over ziet en het onderwerp ervan vervolgens bestempelt als hét grootste probleem in de wereld, maar op een katerige zondag had ik niets anders te doen. Het was dit of de podcast van Lange Frans.

Justin Rosenstein, uitvinder van de like-knop, beschrijft hoe een algoritme jou informatie voorschotelt waarvan het weet dat die een emotionele reactie bij je opwekt. Als je zo naar sociale media kijkt, is het geen verrassing dat complottheorieën succesvol zijn.

In de kern lijken de samenzweringen van de mensen in de NOS-reacties best wel wat op de mysteries die ik vroeger met Freddi Fish oploste. Het zijn verleidelijke verhalen om jezelf in te verliezen. Het verschil is dat ik van mijn ouders na een paar uur computeren buiten moest spelen.