Onafhankelijke journalistiek over de Vrije Universiteit Amsterdam | Sinds 1953
28 maart 2024

Campus
& Cultuur

Holocaust Memorial Day: bootvluchtelingen zijn nog steeds nergens welkom

De zestienjarige David de Levita was niet thuis toen de Duitsers een razzia in zijn straat hielden. Toen hij terugkeerde, trof hij alleen zijn oudere broer aan. Hun moeder en hun jongere broer waren weggevoerd. Ze zouden ze nooit meer weerzien.

Maar die realisatie zou pas veel later komen. Nu voelden de jongens zich heer en meester over het huis. Ze namen het er wekenlang goed van en genoten van hun vrijheid. Totdat er werd aangebeld door medewerkers van de firma Puls, het verhuisbedrijf dat de inboedel van Joodse huizen leeghaalde als de bewoners waren gedeporteerd.

Vals persoonsbewijs

De jongens sloegen op de vlucht. Met een vriend, die het onderduiken zat was, besloten ze undercover op zeilvakantie te gaan in Friesland. Ze kochten een bootje en een boekje met zeilinstructies en voeren naar Friesland, waar ze in het Sneekermeer omsloegen. Daarbij raakten ook de speelkaarten, die ze van huis hadden meegenomen, te water. Zwijgzame Friezen doken die op en droogden ze voor de jongens.

De hele zomer hebben ze gezeild en gekampeerd. Totdat het steeds stiller werd en de boer, op wiens land de jongens kampeerden, hen waarschuwde dat het te gevaarlijk werd. Ze gingen weer terug naar Amsterdam.

Daar werd eerst hun vriend opgepakt, omdat de Duitsers hem meenamen naar het adres, dat in zijn valse persoonsbewijs stond, om de vrouw des huizes te vragen of de jongen echt haar zoon was. Toen viel hij door de mand. Korte tijd later werd De Levita’s broer opgepakt.

Getraumatiseerde kinderen

De Levita vond met behulp van een verzetsorganisatie een onderduikadres in het gereformeerde Hattem. “Daar was iedereen goed”, aldus De Levita, “behalve een gepensioneerde onderwijzer die NSB’er was, die door niemand serieus werd genomen. Na de oorlog bleek hij ook nooit iemand te hebben aangegeven, ook al wist hij wie er een radio had en dergelijke.”

De Levita sprak eerder vandaag op een bijeenkomst aan de VU in het kader van Holocaust Memorial Day, voor de achtste keer georganiseerd door historicus Dienke Hondius en filosoof Bettina Siertsema. 

De Levita is later kinderpsychiater geworden, gespecialiseerd in trauma’s bij kinderen in een oorlogssituatie. In 1995 heeft hij met een collega kinderen in Bosnië behandeld met een revolutionaire ademhalingstherapie. Nu is hij gepensioneerd.

Antisemitisme omgeslagen in prosemitisme

“Toen ik anderen behandelde, had ik zelf weinig last van een trauma”, vertelde hij. “Maar nu ik op mezelf ben teruggevallen, voel ik het allemaal duidelijker.”

Iemand vroeg hem of hij ook iets had gemerkt van de vijandigheid waarmee veel Joden, die na de oorlog terugkeerden naar hun huis, werden bejegend. Nee, zei De Levita. Mensen hadden wel eens laten merken dat ze liever hadden dat hij weer ophoepelde, en iemand die bepaalde spullen van hem in bewaring had genomen, weigerde die weer terug te geven.

Wat hem was opgevallen, was dat het voor de oorlog heersende antisemitisme was omgeslagen in prosemitisme. Een leraar had hem bijvoorbeeld laten slagen voor natuurkunde terwijl hij niet één vraag goed had beantwoord. “Eerst dacht ik dat hij gewoon aardig was, maar later realiseerde ik me dat hij vond dat hij een Joodse jongen, die al die dingen had meegemaakt, niet kon laten zakken.”

Anders behandeld

De Levita profiteerde ervan, maar soms werd het gênant, zei hij. “Dan zakte iedereen in de klas, behalve ik.” Zonder die voorkeursbehandeling zou hij nooit zoveel hebben bereikt, beweert De Levita. “Maar tegenwoordig zie je wel een reactie op dat prosemitisme. Bijvoorbeeld als het over Israël gaat. Dan merk je dat veel mensen vreselijk jaloers zijn.”

En uiteindelijk, zei De Levita, is dat prosemitisme ook een vorm van antisemitisme, omdat je toch weer apart wordt gezet als groep, die blijkbaar anders moet worden behandeld. Dat is pijnlijk. Je zult er ook nooit iets over lezen in de literatuur.”

Vietnamese bootvluchtelingen

Het thema van de bijeenkomst was dit jaar bootvluchtelingen. Een geschiedenisstudent liet een filmpje zien over de St. Louis, een stoomschip vol Europese Joodse vluchtelingen, dat in 1939 de halve wereld afreisde en overal werd geweigerd, totdat het weer terug naar Europa voer.

Masterstudent geschiedenis Wouter Reitsema vertelde over de Vietnamese bootvluchtelingen in de jaren tachtig. Tweeduizend werden er in Nederland opgenomen in 1979, een veelvoud van de vijftig Syriërs waar vorig jaar het land van op z’n kop stond. Maar de Vietnamezen moesten aan allerlei criteria voldoen en hun eigen broek kunnen ophouden. Hun opvang was bovendien mede bedoeld om de communistische wereld te laten zien hoe gastvrij het kapitalistische Westen was.

Kiezen wie er gered werd

Volgde er een fragment uit het televisieprogramma Andere Tijden, over een Nederlands schip in de Chinese zee, dat in 1979 geconfronteerd werd met een gammel bootje vol Vietnamese vluchtelingen. Het werd de bemanning uitdrukkelijk verboden die aan boord te nemen (te duur, en er dreigde een conflict met de Vietnamese autoriteiten), maar toen het bootje begon te zinken, besloten de zeelieden in te grijpen.

Het relaas van de mannen is aangrijpend. Ze vertellen hoe drenkelingen werden vermalen door de schroef van het schip, hoe ze moesten kiezen: die red ik wel, die niet, die is te ver weg. Een man vertelt hoe hij mensen uit het water haalt door ze met twee vingers aan hun neusgaten omhoog te halen.

Vluchtelingen gedumpt

De bijeenkomst werd afgesloten door een dramatische reportage op Lampedusa, het Italiaanse eiland waar Afrikaanse vluchtelingen worden opgevangen en vastgehouden; áls ze de gevaarlijke reis over de Middellandse Zee overleven, en met een kort item uit het NOS Journaal, over bootvluchtelingen die door de Australische marine simpelweg voor de kust van Java worden gedumpt.

Er lijkt sinds 1939 nog niet zo heel veel te zijn veranderd.

Reageren?

Houd je bij het onderwerp, en toon respect: commerciële uitingen, smaad, schelden en discrimineren zijn niet toegestaan. Reacties met url’s erin worden vaak aangezien voor spam en dan verwijderd. De redactie gaat niet in discussie over verwijderde reacties.

Velden met een * zijn verplicht
** je e-mailadres wordt niet gepubliceerd en delen we niet met derden. We gebruiken het alleen als we contact met je zouden willen opnemen over je reactie. Zie ook ons privacybeleid.