Onafhankelijke journalistiek over de Vrije Universiteit Amsterdam | Sinds 1953
28 maart 2024

Wetenschap
& Onderwijs

Halsoverkop weg uit Irak en nu op de VU

Ghufran, een Irakese fysisch archeoloog moest met vrouw en kinderen halsoverkop weg uit Mosul, toen die stad werd veroverd door Isis. Aan de VU probeert hij zijn leven weer op te bouwen.

In de woonkamer staat een nagenoeg lege boekenkast. Er staat één boek in, een luxe uitgevoerde koran, en een teddybeer. De teddybeer is een geschenk voor zijn kinderen van VU-historicus Susan Legêne, die de Irakese archeoloog naar de VU heeft gehaald.

Huwelijksgeschenk

De koran is speciaal, vertelt Ghufran, die liever niet met zijn achternaam in Advalvas komt. “Die heb ik op ons huwelijk aan mijn vrouw gegeven. Die heeft dus veel emotionele waarde.”

Het is het enige dat ze hebben kunnen meenemen uit Mosul, toen ze daar in 2014 halsoverkop moesten vluchten voor Isis. Alles hebben ze achter moeten laten: hun huis, hun spullen, hun kleren, zijn boekenverzameling. “Ik kon zelfs mijn geld niet opnemen van de bank”, aldus Ghufran.

Fietsen nodig

Nu zitten ze, sinds maart, in een nagenoeg leeg appartement. Er staan een eettafel met stoelen, twee zitbanken, een koelkast met een vierpits gasstel erop. Ze hebben een magnetron op de kop kunnen tikken. “Het is nogal wat”, verzucht de wetenschapper. “Ik ben 41 jaar, nu moet ik weer helemaal opnieuw beginnen, zonder te weten of hier wel een toekomst voor me is.”

Toch maakt hij geen neerslachtige indruk. Integendeel, hij en zijn vrouw Alaa zijn zeer opgewekte mensen. Hun dochtertje van drie en zoon van vier scharrelen wat schichtig voor de onbekende gast door het huis. Alaa zet een bord koekjes en een schaal met bananen op tafel.

Magnetron

“Iedere keer als we wat geld hebben, kunnen we iets kopen dat we nodig hebben”, aldus Ghufran. “We wilden graag een oven, want met een magnetron kun je niet echt koken. Ook hadden we fietsen nodig en nu nog een goede mobiele telefoon. En het huis moet ook een beetje gezelliger.”

Het zoontje is net toegelaten op een school in de buurt. Een gewone, Nederlandse school. “Straks kunnen we waarschijnlijk van hem Nederlands leren”, zegt Ghufran. Hij en zijn vrouw hopen dat de jongen snel contact zal maken met de andere kinderen. De afgelopen twee jaar hebben de kinderen nauwelijks contact gehad met anderen dan hun eigen ouders.

Blasfemisch

In Mosul waren ze in direct gevaar omdat Ghufran, die docent prehistorie en menselijke evolutie was aan de Universiteit van Mosul, contact had met Amerikaanse vakbroeders. Hij heeft ook in Amerika gestudeerd, aan de State University of New York. Recentelijk had hij deelgenomen aan een opgravingsworkshop door de Universiteit van Boston en hij werd ervan beschuldigd banden te hebben met het Amerikaanse leger. Er was een foto in omloop waarop hij samen met de Amerikaanse ambassadeur stond.

Bovendien is zijn vak omstreden: hij onderzoekt als archeoloog op basis van opgegraven fossielen de evolutie van de mens. Daarmee maakte hij al geen vrienden onder de conservatiever aangelegde moslims vóórdat ISIS de stad bezette. De evolutietheorie is voor veel religieuze fundamentalisten immers in tegenspraak met de leer van de islam en dus blasfemisch.

Vermoorde collega

“Ik werd vaak onder druk gezet door studenten”, vertelt hij. “Ze dreigden ‘bepaalde mensen’ op me af te sturen als ik ze hun tentamen niet liet halen.” In Irak is dat een serieus te nemen dreigement. “Het hoofd van één van de departementen aan de universiteit is na een dergelijk dreigement vermoord.”

Via zijn Amerikaanse collega’s kwam hij uiteindelijk in contact met de organisatie Scholars at Risk, die wetenschappers, die in hun eigen land in gevaar zijn, tijdelijk onderbrengen bij universiteiten in veilige landen. Via Scholars at Risk kwam zijn naam terecht bij Susan Legêne, die hem naar de VU wilde halen.

Sieraden verkopen

Maar eerst moest hij vanuit Koerdistan, waar hij naartoe was gevlucht, alle documenten en toestemmingen regelen. Daarnaast moest er geld verdiend worden, wat hem lukte door voor een NGO als manager van een project voor vluchtelingskinderen te werken. Ook vanuit Koerdistan kon hij niet bij zijn eigen geld op de bank. Ze betaalden hun dure hotelrekeningen met de opbrengst van de verkoop van de sieraden van Alaa.

Wat hem in Mosul in onmiddellijk gevaar bracht, namelijk zijn contacten met Amerikaanse collega’s, heeft hem in Koerdistan gered. Vrienden hielpen hem met geld en brachten hem in contact met andere vrienden, die hem aan een baan hielpen.

Rompslomp

Ondanks dat netwerk, duurde het nog een vol jaar voordat hij naar Nederland kon komen, door allerlei rompslomp en doordat hij van het kastje naar de muur werd gestuurd

Het is een ingewikkeld verhaal dat hij vertelt, over visa en geboortecertificaten en obstakels die de ene keer werden opgeworpen omdat hij een zogeheten IDP was, een internally displaced person. Ook kreeg hij te maken met de plotselinge verandering van de visumplicht voor Turkije als gevolg van de EU-afspraken met dat land waardoor hij moest uitwijken naar Jordanië om naar Nederland te kunnen komen.

“Al die tijd hebben mijn kinderen in Koerdistan binnen gezeten”, zegt hij. “Je bent buitenlander en wil geen moeilijkheden, dus houd je een low profile.”

Gevallen met fietsen

Ze zijn de Nederlandse diplomaten en het  International Office van de VU dankbaar voor hun hulp. “They did a really nice job.” En nu proberen ze een leven op te bouwen in Nederland. Want het is Ghufran duidelijk: “We kunnen misschien wel heel lang niet meer terug. In het kader van Scholars at Risk heb ik een contract voor een jaar met de VU, maar we zijn bezig een goed onderzoeksvoorstel te schrijven voor daarna. Iets op het gebied van cultureel erfgoed, maar het precieze onderwerp is nog niet duidelijk.”

In Nederland valt ze de grote  vrijheid op. Vooral voor Alaa, die nooit eerder in een Westers land was geweest, is die ongekend. “Je mag hier fietsen, dat mogen vrouwen in Mosul niet.” Ze heeft zich vergaapt aan de historische gebouwen in Amsterdam. Ze heeft leren fietsen. “In het begin ben ik wel een paar keer gevallen.”

Wiskundedocent

Alaa heeft statistiek gestudeerd, was in Mosul wiskundedocent op een middelbare school. Ze wil aan de VU een premaster business analytics doen om hier te kunnen studeren. Daarvoor moet ze wel eerst een intensieve cursus Engels doen.

Met hun familie en vrienden houden ze langs digitale weg contact. Ze weten nog niet waar ze in de toekomst moeten afspreken om hen weer te kunnen ontmoeten. “De mensen hebben het zwaar in Mosul”, vertelt Ghufran. De mannen van Isis houden kwartier tussen de burgers in de stad, waardoor bij de bombardementen door de geallieerden veel onschuldige mensen omkomen.

Alles geheim

“Toen ik hoorde dat er iemand van een magazine zou langskomen voor een interview, schrok ik erg”, zegt Alaa. “De hele tijd hebben we ons gedekt moeten houden, zelfs vrienden en collega’s weten niet waar we precies zitten, wat we doen, en nu gaan we alles vertellen in een tijdschrift?”

“We zijn inderdaad gewend alles geheim te houden”, aldus Ghufran. “Wat we doen, waar we naartoe gaan, waar we zitten, met wie we contact hebben, alles moest in het geheim. En politiek, dat moesten we ook altijd vermijden. Terwijl alles politiek is.” Ook nu nog houden ze een low profile, voor zichzelf en anderen.

Boksen

VU-historicus Bettine Siertsema komt wekelijks bij ze langs om hen Nederlands te leren. Ghufran laat horen wat hij al kan: “Hoe gaat het? Goed, hoor.” Hij zit aan de VU de hele dag te lezen. “Ik heb de afgelopen twee jaar niets kunnen lezen. Ik heb een boel in te halen.” ’s Avonds gaat hij naar het sportcentrum, waar hij leert boksen. “Dat heb ik altijd willen doen, al sinds mijn jeugd.”

Alaa is vanwege de kinderen aan huis gebonden, maar nu haar zoon naar school gaat, en zodra er een peuterschool is gevonden voor haar dochter, heeft ze meer bewegingsvrijheid om bijvoorbeeld een taalcursus te gaan volgen. Nu probeert ze haar Engels te verbeteren door naar de televisie te kijken. “Ik kijk veel National Geographic”, zegt ze. “En kookprogramma’s.” Ze ontspant zich met haar hobby kalligraferen.

Ze laten zich niet kisten, zegt hij. “Je moet altijd dromen blijven houden, en door hard te werken en vol te houden zorgen dat ze waarheid worden.”

Reageren?

Houd je bij het onderwerp, en toon respect: commerciële uitingen, smaad, schelden en discrimineren zijn niet toegestaan. Reacties met url’s erin worden vaak aangezien voor spam en dan verwijderd. De redactie gaat niet in discussie over verwijderde reacties.

Velden met een * zijn verplicht
** je e-mailadres wordt niet gepubliceerd en delen we niet met derden. We gebruiken het alleen als we contact met je zouden willen opnemen over je reactie. Zie ook ons privacybeleid.