Onafhankelijke journalistiek over de Vrije Universiteit Amsterdam | Sinds 1953
28 maart 2024

Wetenschap
& Onderwijs

Spotprent op Willem V (1800)

‘Karaktermoord is gif voor de democratie’

Edwina Hagen, universitair docent geschiedenis, organiseert met haar UvA-collega Martijn Icks een colloquium over karaktermoord.

“Karaktermoord is van alle tijden. Door de eeuwen heen zijn politieke figuren als vorsten, koninginnen, keizers en rebellen bestookt met aanvallen in woord en beeld om hun aanzien te ondermijnen en hen in diskrediet te brengen. Bij de definitie van karaktermoord hanteren wij de criteria dat er altijd sprake is van opzet, dat het publiekelijk gebeurt, en effect heeft”, zegt VU-docent Hagen. Voor historici is deze benadering een onuitputtelijke bron van mooie verhalen, maar reputatievernietiging is in feite een ernstige zaak. “In het allerergste geval loopt het uit op moord of zelfmoord”, aldus Hagen.

Schandpaalrenaissance

Op het colloquium over karaktermoord in historisch perspectief op vrijdag 21 juni in de hortus aan de Plantage Middenlaan hebben de sprekers het over de veranderende historische en culturele omstandigheden. Het gaat vooral over de introductie van steeds nieuwe communicatietechnologieën en media, zoals de drukpers, de krant, de tv en de recentelijke “schandpaalrenaissance” met tweets en campagnespotjes.

Schrokkende idioot

‘Waar populisten aan de poorten van de macht rammelen, wordt geheid op de man gespeeld’, zei politiek-psycholoog Eric Shiraev op een vorig congres hierover in Washington. Hagen ziet dat niet alleen aan de rechterzijde van de populisten gebeuren, maar ook bij linkse populisten. Ze noemt het campagnespotje van de SP ‘Hans Brusselmans’, waarin europarlementariër Frans Timmermans wordt weggezet als een schrokkende idioot. En ook de onderwijswoordvoerder van GroenLinks Zihni Özdil die eind mei uit de fractie is gezet. Özdil spreekt zelf van karaktermoord.
Hagen: “Ook in de wetenschap zingt het woord karaktermoord rond, zoals bij de onlangs van plagiaat beschuldigde vertrekkende UvA-decaan Dymph van den Boom.”

Slappeling

Welke karaktermoord maakte de meeste indruk op u? Hagen: “Ik denk dan aan Rutger Jan Schimmelpenninck, de staatsman uit de achttiende eeuw over wie ik een biografie heb geschreven. Pas achteraf besefte ik wat met hem gebeurd was: karaktermoord. Alleen zat dat toen niet als buzzwoord in mijn hoofd. Hij werd geframed als de man die veel te veel zijn oren liet hangen naar zijn bazige vrouw; een slappeling. Zowel de nationale als internationale pers beweerden te weten hoe het zat: zijn vrouw bepaalt alles, hij kan geen staatsman zijn, hij is te afhankelijk van zijn vrouw. Het werd een lastercampagne, die mede heeft bijgedragen tot zijn val als staatshoofd van Nederland.”

Competitiecultuur

Karaktermoord lijkt een thema, maar omvat eigenlijk een heel onderzoeksveld. Het is voer voor politicologen, psychologen én (cultuur)historici. Alles komt erin samen: het gaat niet alleen over verwachtingen op het gebied van politiek leiderschap, maar ook over emotie, retorica, politieke strategie, man- en vrouwbeelden en geografische verschillen, benadrukt Hagen.
“Het is al zo oud als de weg naar Rome, maar is zeker ook verbonden met onze twee eeuwen oude politieke competitiecultuur van de democratie – waarin het loont je tegenstander met de grond gelijk te maken. Dat begon bij ons al met de aanstichter van de Nederlandse revolutie van de achttiende eeuw, Joan Derk van der Capellen. In zijn pamflet Aan het volk van Nederland zette hij stadhouder Willem V te kijk als overspelige dronkenlap. Karaktermoord is in de achttiende eeuw weliswaar ingezet vóór de democratie, maar het blijft een volstrekt oneigenlijk wapen”, aldus Hagen.

Klik hier voor het programma van morgen.

Reageren?

Houd je bij het onderwerp, en toon respect: commerciële uitingen, smaad, schelden en discrimineren zijn niet toegestaan. Reacties met url’s erin worden vaak aangezien voor spam en dan verwijderd. De redactie gaat niet in discussie over verwijderde reacties.

Velden met een * zijn verplicht
** je e-mailadres wordt niet gepubliceerd en delen we niet met derden. We gebruiken het alleen als we contact met je zouden willen opnemen over je reactie. Zie ook ons privacybeleid.